ജിദ്ദ – കോടിക്കണക്കിന് വര്‍ഷങ്ങളായി നിര്‍ജീവമായി കിടക്കുന്ന ആയിരക്കണക്കിന് അഗ്‌നിപര്‍വതങ്ങള്‍ക്ക് മുകളിലാണ് സൗദി അറേബ്യ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നതെന്ന് അല്‍ഖസീം സര്‍വകലാശാലയിലെ മുന്‍ കാലാവസ്ഥാ ശാസ്ത്ര പ്രൊഫസറും സൗദി വെതര്‍ ആന്റ് ക്ലൈമറ്റ് സൊസൈറ്റി വൈസ് പ്രസിഡന്റുമായ ഡോ. അബ്ദുല്ല അല്‍മിസ്‌നദ് വെളിപ്പെടുത്തി. പടിഞ്ഞാറന്‍ സൗദി അറേബ്യയിലും യെമനിലും ഏകദേശം രണ്ടര കോടി വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്ക് മുമ്പ് അഗ്നിപര്വത പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ ആരംഭിച്ചതായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.
ഹരത്ത് അല്‍നാര്‍, ഹരത്ത് ഖൈബര്‍ എന്നിങ്ങിനെ അറിയപ്പെടുന്ന ഹരത്ത് ബനീ റശീദില്‍ മാത്രം ഏകദേശം 400 അഗ്‌നിപര്‍വതങ്ങളുണ്ട്. മക്കക്കും മദീനക്കും ഇടയിലുള്ള ഹരത്ത് റഹത്തില്‍ 700 ഓളം അഗ്നിപര്‍വതങ്ങളുള്ളതായും കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. പടിഞ്ഞാറന്‍ സൗദി അറേബ്യയില്‍ രണ്ടായിരത്തോളം നിര്‍ജീവമായ അഗ്‌നിപര്‍വതങ്ങളുണ്ടെന്നും കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായി ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ നിര്‍ജീവമായ അഗ്‌നിപര്‍വതങ്ങളുള്ള അറബ് രാജ്യങ്ങളിലൊന്നാണ് സൗദി അറേബ്യ. ഈ വലിയ അഗ്‌നിപര്‍വതങ്ങളില്‍ ഒന്ന് മാത്രം രണ്ടാഴ്ചക്കാലം പൊട്ടിത്തെറിച്ചാല്‍ അത് ഭൂമിയുടെ കാലാവസ്ഥയിലും താപനിലയിലും കാര്യമായ സ്വാധീനം ചെലുത്തും. സൗദി അറേബ്യയിലെ അഗ്നിപര്വതങ്ങള് നിഷ്‌ക്രിയമാണ്. എന്നാല്‍ അവ പാടെ ഇല്ലാതായിട്ടില്ല. സൗദിയിലെ അഗ്നിപര്വതങ്ങള് അവയുടെ നീണ്ട ചരിത്രത്തില്‍, ആവര്‍ത്തിച്ചുള്ള വന്‍ അഗ്നിപര്വത പ്രവാഹങ്ങളുടെ ഫലമായി 13 പ്രധാന ലാവാ പാടങ്ങള്‍ രൂപപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. നൂറുകണക്കിന് കിലോമീറ്ററുകളോളം നീണ്ടുകിടക്കുന്ന കറുത്ത ലാവയുടെ വിശാലമായ പ്രദേശങ്ങള്‍ ഇവ അവശേഷിപ്പിച്ചു. മദീനയുടെ തെക്കുകിഴക്കായി ഹരത്ത് റഹത്തിലുള്ള ജബല്‍ അല്‍മല്‍സാ അഗ്‌നിപര്‍വതമാണ് ഈ മേഖലയില്‍ ഏറ്റവും ഒടുവില്‍ പൊട്ടിത്തെറിച്ചത്. ഹിജ്‌റ 654 (എ.ഡി. 1256) ല്‍ ഇത് പൊട്ടിത്തെറിച്ചു. അതിന്റെ ലാവാ പ്രവാഹം മദീന നഗരത്തിന്റെ കിഴക്കന്‍ ഭാഗത്തിന്റെ പ്രാന്തപ്രദേശങ്ങളില്‍ വരെ എത്തി.
ജബല്‍ അല്‍മല്‍സാ അഗ്നിപര്വത സ്‌ഫോടനം ഏതാനും ദിവസങ്ങള്‍ നീണ്ടുനിന്നു. ലാവാ പ്രവാഹം ഏകദേശം 23 കിലോമീറ്റര്‍ ദൂരം സഞ്ചരിച്ചു. ഏറ്റവും ദൈര്‍ഘ്യമേറിയ ലാവാ പ്രവാഹം പ്രവാചക മസ്ജിദില്‍ നിന്ന് 8.2 കിലോമീറ്റര്‍ അകലെയാണ് നിലച്ചത്.
ഈ സുപ്രധാന സംഭവം പ്രവാചക ഹദീസില്‍ പരാമര്‍ശിച്ചിരിക്കുന്ന സംഭവമായിരിക്കാമെന്ന് സൂചിപ്പിക്കാന്‍ ഏതാനും ചരിത്രകാരന്മാരെയും ഗവേഷകരെയും പ്രേരിപ്പിച്ചു. ദമാസ്‌കസ് നഗരത്തിനടുത്തുള്ള ബുസ്‌റയില്‍ ഒട്ടകങ്ങളുടെ കഴുത്തില്‍ പ്രകാശം പരത്തുമാറ് ഹിജാസ് ദേശത്തു നിന്ന് ഒരു തീഗോളം ഉയര്‍ന്നുവരുന്നതുവരെ അന്ത്യദിനം സംഭവിക്കില്ലെന്ന് പ്രവാചക ഹദീസ് പറയുന്നു. അഗ്നിപര്വത സ്‌ഫോടനത്തിന്റെ വ്യാപ്തിയും അതിന്റെ സ്ഥാനവും ഹദീസുമായുള്ള ബന്ധമായി ചരിത്രകാരന്മാരും ഗവേഷകരും കണ്ടു. എന്നിരുന്നാലും, ജബല്‍ അല്‍മല്‍സാ അഗ്‌നിപര്‍വതത്തിന് വ്യാപ്തിയും ശക്തിയും ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും ഹദീസിലെ വിവരണത്തിന്റെ തലത്തില്‍ അതിന്റെ ശക്തി എത്തുന്നില്ല എന്ന നിഗമനത്തിലാണ് ശാസ്ത്രീയവും ഭൂമിശാസ്ത്രപരവുമായ വിശകലനം എന്നെ എത്തിക്കുന്നത്. പ്രവാചകന്‍ ഉദ്ദേശിച്ച സംഭവമായിരുന്നെങ്കില്‍, അതിന്റെ ഫലങ്ങള്‍ കൂടുതല്‍ വിപുലവും കഠിനവുമാകുമായിരുന്നു. ഒരുപക്ഷേ, മദീന നഗരത്തെ തന്നെ തീജ്വാലകളിലും നാശത്തിലും മുക്കിക്കളയുമായിരുന്നു.
ദമാസ്‌കസിനടുത്തുള്ള ബുസ്‌റയിലെ ഒട്ടകങ്ങളുടെ കഴുത്തില്‍ അതിന്റെ ജ്വാലകള്‍ പ്രകാശിപ്പിക്കുന്ന തരത്തില്‍ അവസാന കാലത്ത് ഹിജാസ് ദേശത്ത് ശക്തമായ അഗ്നിപര്വത സ്‌ഫോടനമുണ്ടാകുമെന്ന് ഹദീസ് സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ചരിത്രപരമായി ഇന്നുവരെ നിരീക്ഷിക്കപ്പെട്ടതില്‍ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, ഒരു വലിയ പ്രദേശത്ത് അതിന്റെ പ്രകാശം വ്യാപിച്ചേക്കും.
സൗദി അറേബ്യയിലെ അറിയപ്പെടുന്ന ഏറ്റവും ആഴമേറിയ അഗ്നിപര്വത ഗര്‍ത്തങ്ങളിലൊന്നാണ് അല്‍വഅബ ഗര്‍ത്തം (മഖ്ലഅ് തമിയ). ഇതിന് ഏകദേശം 250 മീറ്റര്‍ ആഴവും രണ്ടു കിലോമീറ്ററോളം വ്യാസവുമുണ്ട്. ഇത് ഒരു അഗ്നിപര്വത ഗര്‍ത്തമാണ്. ഒരിക്കല്‍ വിശ്വസിച്ചിരുന്നതുപോലെ ഉല്‍ക്കാശിലയുടെ ആഘാതത്തിന്റെ ഫലമായി രൂപപ്പെട്ടതല്ല. തായിഫിന്റെ വടക്കുകിഴക്കായി 180 കിലോമീറ്റര്‍ ദൂരെ ഹരത്ത് കിശ്ബിലെ ഈ വലിയ ഗര്‍ത്തത്തിന്റെ അരികില്‍ നില്‍ക്കുമ്പോള്‍ സന്ദര്‍ശകരെ അത്ഭുതവും ഭയവും മൂടുന്നു. അതിന്റെ കുത്തനെയുള്ള മതിലുകളും വെളുത്ത ഉപ്പ് നിക്ഷേപങ്ങളാല്‍ മൂടപ്പെട്ട വിശാലമായ അടിത്തറയും അതുണ്ടാക്കിയ ശക്തമായ സ്‌ഫോടനത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.
ഏകദേശം 190 വലിയ സ്‌പോര്‍ട്‌സ് സ്റ്റേഡിയങ്ങളോ 1,70,000 ലേറെ കാറുകളോ ഒരേസമയം പാര്‍ക്ക് ചെയ്യാന്‍ അല്‍വഅബ അഗ്നിപര്വത ഗര്‍ത്തത്തിന്റെ വിസ്തീര്‍ണം പര്യാപ്തമാണ്. ഇത് ഭീമാകാരമായ അഗ്നിപര്വത ഗര്‍ത്തത്തിന്റെ വലിപ്പത്തെ കുറിച്ച് വ്യക്തമായ ധാരണ നല്‍കുന്നു. സൗദി അറേബ്യയിലെ അഗ്നിപര്വതങ്ങള് നിലവില്‍ നിര്‍ജീവാവസ്ഥയിലാണ്. പക്ഷേ, ഇവ പാടെ ഇല്ലാതായിട്ടില്ല. ശ്രദ്ധേയവും ശക്തവുമായ ഭൂകമ്പങ്ങളുടെ പരമ്പരക്ക് പിന്നാലെ ഭാവിയില്‍ അവ വീണ്ടും സജീവമായേക്കാമെന്നും ഡോ. അബ്ദുല്ല അല്‍മിസ്‌നദ് പറഞ്ഞു.